ज्या ठिकाणी डॉ.आंबेडकरांसोबत मुस्लिमांकडून भेदभाव व अवमान झाला त्या ठिकाणी स्मारक उभारण्याचा मानस.
दौलताबाद, १३ ऑक्टोबर २०२४
केंद्रीय संसदीय कामकाज व अल्पसंख्यांक कार्य मंत्री यांनी दौलताबाद येथे ऐतिहासिक हौदास भेट दिली. १९३४ साली वेरूळ व देवगिरी किल्ला पाहण्यास आलेल्या डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर व त्यांच्या सहकार्यांना देवगिरी किल्ल्याच्या बाहेर पाण्याच्या हौदावर मुस्लीम जमावाने पाणी पिण्यास व हातपाय धुण्यास मज्जाव केला होता. धेड, अस्पृश्य म्हणत शिवीगाळ करण्यात आली होती. रिजिजू यांनी त्याठिकाणी भेट देवून त्या भागाची पाहणी केली व त्याठिकाणी स्मारक उभारण्याचा मानस व्यक्त केला.
सदर घटनेची माहिती डॉ. आंबेडकरांनी लिहिलेल्या ‘Wating for Visa’ या ग्रंथात आली आली असल्याचे त्यांनी सांगितले. यावेळी किरेन रिजिजू म्हणाले कि, मुस्लिम समाजही अस्पृश्यता पाळत होता. या ठिकाणी निजामी सत्ता तसेच मुस्लिमांकडून डॉ.आंबेडकर यांच्या सोबत भेदभाव झाला हे दुर्भाग्यपूर्ण आहे. याठिकाणी स्मारक उभारण्यासाठी प्रयत्न करणार असल्याचे त्यांनी सांगितले. यावेळी रिजिजू यांनी बौद्ध वस्तीत जावून तेथील बौध्द विहाराला भेट दिली. स्थानिक नागरिक गिरिधारी गायकवाड यांनी माहिती दिली कि, डॉ आंबेडकर जेव्हा दौलताबाद येथे आले होते तेव्हा या ठिकाणी झाडाखाली बसून त्यांनी भोजन केले होते व त्यांच्या वडील व बांधवांशी संवाद साधून मुलाबाळांना शिकवा असा सल्ला दिला होता. डॉ.आंबेडकरांच्या पदस्पर्शाने पावन झालेल्या स्थळांचे जतन व संवर्धन व्हावे अशी मागणी यावेळी नागरिकांनी केली.
‘अस्पृश्य मुसलमान झाला तर तो पाण्याला हात लावू शकेल का?’
आंबेडकर त्यांच्या चरित्रात 1934 चा एक प्रसंग लिहितात, मी दलित समाजातील काही मित्रांसोबत फिरायला गेलो होतो. औरंगाबादला जाताना प्रथम दौलताबाद नावाच्या गावातून जावे लागे. दौलताबाद किल्ला ऐतिहासिक आहे. हा किल्ला पाहण्याचा प्लॅनही आम्ही केला. आम्ही जवळपास 30 जण होतो.
हा रमजानचा महिना होता. किल्ल्याच्या दरवाज्याबाहेर एक छोटीशी पाण्याची टाकी भरलेली होती. प्रवासादरम्यान आमचे चेहरे, शरीर आणि कपडे धुळीने भरले होते. आम्हा सगळ्यांना हात आणि तोंड धुवावेसे वाटले. कोणताही विचार न करता आमच्या गटातील काही सदस्यांनी टाकीतून पाणी घेतले आणि हात व तोंड धुतले. यानंतर आम्ही दरवाज्यातून गडाच्या आत गेलो.
इतक्यात एक म्हातारा पांढऱ्या दाढीचा मुस्लिम मागून ओरडत आला. ‘थेड’ म्हणजे अस्पृश्य, तुम्ही टाकीचे पाणी घाण केले आहे. लवकरच अनेक मुस्लिम, तरुण आणि वृद्ध त्याच्यात सामील झाले. त्यांनी आम्हाला शिवीगाळ करण्यास सुरुवात केली. थेडो, तुमची औकात काय आहे? कुणी म्हणत होते की थेडांना धडा शिकवायला हवा.
मुस्लिम आमचे ऐकायला तयार नव्हते. ते आम्हाला अश्लील शिवीगाळ करत होते. तेथे दंगलसदृश परिस्थिती
निर्माण झाली होती, हत्याही होऊ शकत होती. मी जरा रागानेच विचारले, तुमचा धर्म तुम्हाला हेच शिकवतो का? जर अस्पृश्य मुसलमान झाला तर त्याला पाणी घेण्यापासून तुम्ही थांबवाल का? या थेट प्रश्नाचा मुस्लिमांवर थोडाफार परिणाम झालेला दिसत होता. त्यांनी उत्तर दिले नाही आणि शांतपणे उभे राहिले.
आंबेडकर त्यांच्या ‘पाकिस्तान ऑर द पार्टीशन ऑफ इंडिया’ (1945) या पुस्तकात लिहितात की व्यवहारात भारतीय मुस्लिम समाज जातिभेद आणि भेदभावाने ग्रस्त आहे. उच्चवर्णीय मुस्लिम म्हणजे अश्रफ आणि खालच्या जातीचे मुस्लिम म्हणजे अजलाफ यांच्यात खूप भेदभाव आहे. दलितांनी भेदभाव टाळण्यासाठी इस्लामचा स्वीकार केला होता, मात्र मुस्लिम झाल्यानंतरही त्यांना सामाजिक भेदभावाला सामोरे जावे लागते.
मुस्लिम उलेमा मुस्लिमांच्या दैनंदिन जीवनात खूप हस्तक्षेप करतात. ते त्यांच्या धर्मग्रंथांचे कठोर अर्थ लावतात, जे समाजातील मुस्लिमांच्या प्रगतीला अडथळा आणू शकतात. महिलांची अवस्था अत्यंत वाईट आहे.
“आंबेडकरांच्या मते इस्लाम बंधुतेबद्दल बोलतो. इस्लाम गुलामगिरीपासून आणि जातीपासून मुक्त असावा, असा प्रत्येकाचा कयास आहे, पण सत्य हे आहे की ‘इस्लाम जितक्या मजबुतीने जोडतो तितक्या मजबूतपणे तोडतोही.’ त्यांचा बंधुभाव ‘फक्त मुस्लिमांसाठी’ आहे, ज्यामध्ये मुस्लिम नसलेल्या लोकांसाठी तिरस्कार आणि वैर याशिवाय काहीही नाही.”
आंबेडकरांनी इस्लामचा स्वीकार करणे टाळण्याचे आणखी एक कारण व्यापक राजकीय परिस्थितीशी संबंधित होते. त्यांच्या हयातीत हिंदू-मुस्लिमांमधील धार्मिक तेढ वाढत होती. विशेषतः भारताच्या फाळणीपूर्वी. दलितांना इस्लाम धर्मात सामील करून घेतल्यास हिंदू-मुस्लिम संबंधांच्या गुंतागुंतीच्या राजकारणाचा सामना त्यांना करावा लागेल हे आंबेडकरांना चांगलेच ठाऊक होते.
दलितांना केवळ राजकीय प्रतिनिधित्वासाठी संघर्ष करणारा दुसरा अल्पसंख्याक धार्मिक गट म्हणून पाहिले जावे असे आंबेडकरांना वाटत नव्हते. दलितांना वेगळी ओळख असायला हवी असे त्यांचे मत होते. त्यांना भीती होती की इस्लाममध्ये धर्मांतरण दलितांना मोठ्या मुस्लिम अल्पसंख्याक ओळखीमध्ये आत्मसात करेल, ज्यामुळे जाती- आधारित भेदभावाच्या विशिष्ट मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित केले जाईल. 1935 मध्ये जेव्हा मुस्लिमांनी वेगळ्या राष्ट्राची मागणी केली तेव्हा आंबेडकरांचा इस्लामबद्दलही भ्रमनिरास झाला.
