विठ्ठल भक्ती ही केवळ एक परंपरा नाही, तर ती एक अशी शक्ती आहे जी मानवी जिद्द, निष्ठा आणि एकतेच्या बळावर अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टी शक्य करून दाखवते. याच भक्तीची आणि दृढ संकल्पाची प्रेरणादायी गाथा म्हणजे ‘पंढरपूर ते लंडन’ हा अभूतपूर्व प्रवास. २००८ पासून इंग्लंडमध्ये स्थायिक झालेल्या अनिल खेडकर आणि तुषार गाडीकर या दोन विठ्ठल भक्तांनी, माऊलींच्या चांदीच्या पादुका पंढरपूरहून लंडनला नेण्याचा संकल्प केला. हा संकल्प त्यांनी केवळ विमानाने पूर्ण केला नाही, तर एका खऱ्या वारकऱ्याप्रमाणे, ७० दिवसांत, २२ देशांमधून १८,००० किलोमीटरचा प्रवास करत एका जागतिक दिंडीचे आयोजन करून पूर्ण केला. ही केवळ एका प्रवासाची कहाणी नाही, तर ही भारतीय संस्कृती आणि अध्यात्माच्या वैश्विक विस्ताराची एक तेजस्वी साक्ष आहे.
संकल्पाची बीजे: व्हर्च्युअल ते विश्ववारी
महाराष्ट्राला सातशे वर्षांपासून वारीची अखंड परंपरा लाभली आहे. मात्र, कोविड काळात या परंपरेत खंड पडला. याच काळात, २०१७ पासून वारीशी जोडल्या गेलेल्या अनिल खेडकर यांनी ‘व्हर्च्युअल वारी’ची अनोखी कल्पना प्रत्यक्षात आणली. तेव्हाच त्यांच्या मनात एका मोठ्या संकल्पाने आकार घेतला – पंढरपूरच्या विठ्ठलाच्या पवित्र पादुका लंडनमधील प्रस्तावित विठ्ठल मंदिरात सन्मानाने स्थापित करायच्या. पण हा प्रवास साधा नको, तर तो एका दिंडीच्या स्वरूपात, हरिनामाच्या गजरात, अनेक देशांतील संस्कृती आणि पवित्र स्थळांना स्पर्श करत व्हावा, हा त्यामागील उदात्त हेतू होता.
या विश्ववारीचे नियोजन तब्बल सहा महिने सुरू होते. प्रवासाचा मार्ग, विविध देशांचे व्हिसा, वाहनांचे परवाने, आर्थिक नियोजन आणि स्थानिक भारतीय मंडळांशी समन्वय अशा अनेक गुंतागुंतीच्या गोष्टींची अत्यंत काळजीपूर्वक आखणी करण्यात आली.
प्रवासाचा शुभारंभ आणि अविस्मरणीय अनुभव
१४ एप्रिल रोजी पंढरपूरच्या विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिरात पादुकांचे विधिवत पूजन झाले आणि या ऐतिहासिक दिंडीला सुरुवात झाली. महाराष्ट्रातून नागपूर, आणि पुढे प्रयागराजच्या त्रिवेणी संगमावर स्नान करून दिंडी नेपाळमध्ये दाखल झाली. जिथे चंद्रभागेच्या तीरावरून सुरू झालेला प्रवास भगवान बुद्धांच्या जन्मस्थळी, लुंबिनी येथे पोहोचला, तेव्हा तो भक्ती आणि शांततेचा एक विलक्षण संगम ठरला.
- चीनमधील आव्हान: नेपाळ-चीन सीमेवर दिंडीला एका अनपेक्षित आव्हानाला सामोरे जावे लागले. दिंडीच्या वाहनावरील भारताच्या नकाशात अरुणाचल प्रदेश आणि जम्मू-काश्मीर दाखवल्याने चिनी अधिकाऱ्यांनी आक्षेप घेतला. अखेर, मोठ्या ध्येयासाठी एक पाऊल मागे घेत, तो नकाशा काढून टाकल्यावर प्रवासाला परवानगी मिळाली.
- ऐतिहासिक मार्गावरून प्रवास: पुढे हिमालयाच्या बर्फाच्छादित पर्वतरांगा, तिबेटमधील ब्रह्मपुत्रा नदीचे दर्शन आणि चीनच्या प्राचीन सिल्क रूटवरून प्रवास करत दिंडीने इतिहास आणि अध्यात्म यांचा अनुभव घेतला.
- मध्य आशियातील भक्तीचे दर्शन: किर्गिस्तानमध्ये शिक्षणासाठी गेलेल्या मराठी विद्यार्थ्यांनी मोठ्या उत्साहात आणि भक्तीभावाने पादुकांचे स्वागत केले. मायभूमीपासून दूर, विठ्ठलाच्या भक्तीत रमलेली तरुण पिढी पाहून सर्वांचे मन भारावून गेले. उझबेकिस्तानमध्ये भारताचे माजी पंतप्रधान लाल बहादूर शास्त्री यांच्या पुतळ्याला वंदन करून दिंडीने इतिहासालाही मानवंदना दिली.
- युरोपमधील शिखर आणि स्वागत: रशियातील युरोपातील सर्वात उंच शिखर असलेल्या माउंट एल्ब्रसवर पादुकांची प्रतिष्ठापना करणे, हा या प्रवासातील एक सर्वोच्च क्षण होता. त्यानंतर जॉर्जिया, टर्की, सर्बिया, हंगेरी, जर्मनी, बेल्जियम अशा अनेक देशांतून प्रवास करत २१ जून रोजी दिंडीचे लंडनमध्ये आगमन झाले.
लंडनमध्ये दुमदुमला हरिनामाचा गजर
लंडनमध्ये या विश्ववारीचे स्वागत करण्यासाठी शेकडो मराठी कुटुंबे पारंपरिक वेषात जमली होती. परकर-पोलके आणि नववारी साड्यांमध्ये सजलेल्या महिला, ढोल-ताशांचा गजर आणि ‘जय हरी विठ्ठल’चा जयघोष यांनी संपूर्ण वातावरण भारून टाकले होते. लंडनच्या रस्त्यांवरून निघालेली पालखी जेव्हा एका शाळेच्या मैदानात पोहोचली, तेव्हा तिथे पंढरपूरच्या रिंगणाची आठवण करून देणारे रिंगण पार पडले. महिलांनी फुगड्यांचा फेर धरला आणि संपूर्ण परिसर भक्तिरसात न्हाऊन निघाला. अभंग, हरिपाठ आणि पसायदानाने या ७० दिवसांच्या दैवी प्रवासाची सांगता झाली.
हा प्रवास केवळ एका दिंडीचा नव्हता, तर तो भारतीय संस्कृती, सहिष्णुता आणि वसुधैव कुटुंबकम् या विचारांचा वैश्विक जागर होता. अनिल खेडकर, तुषार गाडीकर आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी हे सिद्ध केले की, भक्तीची शक्ती कोणत्याही भौगोलिक सीमा ओलांडून लोकांना एकत्र आणू शकते. ही ‘विश्ववारी’ भविष्यात लंडनमध्ये उभ्या राहणाऱ्या विठ्ठल मंदिराची पायाभरणी तर आहेच, पण त्यासोबतच ती जगभरातील भारतीयांसाठी एक मोठी प्रेरणा आहे.
विश्ववारीचा नकाशा (प्रवासाचा मार्ग)
आठवडा १: भारत
पंढरपूर → पुणे → देहू (आळंदी) → अहमदनगर → नागपूर → रीवा → प्रयागराज
आठवडा २: नेपाळ
लुंबिनी → भरतपूर → काठमांडू
आठवडा ३: तिबेट (चीन)
रसुवागढी → ग्यिरोंग → टिंग्री → शिगात्से → ल्हासा
आठवडा ४: पश्चिम चीन
डामशुंग → आम्दो → गोलमूड → दुनहुआंग
आठवडा ५: मध्य आशिया
तुर्पान → कूअरले → अक्सू → काश्गर (चीन) → ओश (किर्गिझस्तान)
आठवडा ६: मध्य आशिया
ताश्कंद (उझबेकिस्तान) → तुर्किस्तान (कझाकस्तान)
आठवडा ७: रशिया आणि कॉकस प्रदेश
अराल्स्क → अक्टोबे → अत्यराऊ → अस्त्राखान (रशिया)
आठवडा ८: कॉकस पर्वतरांग
माउंट एल्ब्रस (रशिया) → तबिलीसी → बातुमी (जॉर्जिया)
आठवडा ९: युरोपमध्ये प्रवेश
त्राबझोन → इस्तांबूल (तुर्की) → सोफिया (बुल्गारिया) → बेलग्रेड (सर्बिया)
आठवडा १०: पश्चिम युरोप ते लंडन
बुडापेस्ट (हंगेरी) → प्राग (झेक प्रजासत्ताक) → फ्रँकफर्ट (जर्मनी) → ब्रुसेल्स (बेल्जियम) → डोव्हर (यूके) → लंडन (यूके)
