गेल्या दशकात भारताच्या राजकीय आणि सामाजिक सन्मानाच्या परंपरेत एक लक्षणीय बदल दिसून येत आहे. केवळ नागरी पुरस्कारच नव्हे, तर राज्यसभा सदस्यत्वासारख्या प्रतिष्ठित नियुक्त्यांद्वारेही देशाच्या सांस्कृतिक आणि वैचारिक वारशाचे रक्षण करणाऱ्या व्यक्तिमत्त्वांना ओळख दिली जात आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली सुरू झालेला हा बदल आता अधिक दृढ होत आहे. याच परंपरेचा भाग म्हणून, १२ जुलै २०२५ रोजी राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी केरळमधील सी. सदानंदन मास्तर यांची राज्यसभेवर नियुक्ती केली. ही नियुक्ती केवळ त्यांच्या शिक्षण आणि समाजसेवेतील योगदानाचा सन्मान नाही, तर राजकीय हिंसेवर मात करून फिनिक्स पक्षाप्रमाणे राखेतून भरारी घेणाऱ्या त्यांच्या अदम्य इच्छाशक्तीला दिलेली मानवंदना आहे.
तो काळरात्रीचा हल्ला…
सदानंदन मास्तर, जे प्रेमाने ‘मास्तर’ म्हणून ओळखले जातात, हे केरळमधील एका शाळेत शिक्षक आहेत. पण त्यांची खरी ओळख आहे ती डाव्या विचारसरणीच्या क्रूर हिंसेचे बळी ठरूनही राष्ट्रवादाची मशाल तेवत ठेवणारे सैनिक म्हणून. २५ जानेवारी १९९४ ची ती रात्र त्यांच्या आयुष्यात काळरात्र बनून आली. वयाच्या अवघ्या ३० व्या वर्षी, पेरिंचेरी या त्यांच्या गावाजवळ भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाच्या (मार्क्सवादी) गुंडांनी त्यांच्यावर हल्ला केला. हा हल्ला म्हणजे केवळ एक राजकीय सूड नव्हता, तर तो वैचारिक मतभेदांना संपवण्याचा एक नृशंस प्रयत्न होता.
त्या रात्री हल्लेखोरांनी सदानंदन मास्तरांना रस्त्याच्या कडेला पाडले आणि मोठ्या करवतीने त्यांचे दोन्ही पाय गुडघ्याखालून कापून टाकले. इतकेच नाही, तर कापलेले पाय पुन्हा जोडता येऊ नयेत म्हणून त्यांच्या जखमांवर शेण फासण्यात आले, जेणेकरून सेप्टिक होईल. रक्ताच्या थारोळ्यात त्यांना मरण्यासाठी सोडून हल्लेखोर निघून गेले. “कोणीही मदतीला धावले नाही,” असे मास्तर त्या रात्रीची आठवण सांगताना म्हणतात. “पंधरा मिनिटांनी पोलीस आल्यावरच मला रुग्णालयात नेण्यात आले, तोपर्यंत मी शुद्ध गमावली होती.”
विचारांचे वादळ: डाव्यांकडून राष्ट्रवादाकडे
केरळमधील अनेक तरुणांप्रमाणे सदानंदन मास्तरही सुरुवातीला कम्युनिस्ट विचारसरणीकडे आकर्षित झाले होते. त्यांचे वडील कम्युनिस्ट पक्षाचे समर्थक होते आणि भाऊ पक्षाचा सक्रिय कार्यकर्ता. खुद्द सदानंदन मास्तर कॉलेजमध्ये असताना ‘स्टुडंट्स फेडरेशन ऑफ इंडिया’ (SFI) मध्ये सक्रिय होते.
मात्र, जसजसे ते राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या (RSS) सांस्कृतिक राष्ट्रवादाच्या विचारांच्या संपर्कात आले, तसतसा त्यांचा भ्रमनिरास झाला. कवी अक्कितम यांचा ‘भारत दर्शनांगल’ हा लेख वाचल्यानंतर त्यांच्या विचारांना निर्णायक कलाटणी मिळाली. १९८४ मध्ये, कुटुंबाचा तीव्र विरोध पत्करून, त्यांनी संघाच्या शाखेत जाण्यास सुरुवात केली. त्यांना कळून चुकले होते की, भारताच्या समस्यांची उत्तरे परकीय विचारसरणीत नसून, आपल्याच मातीतील सभ्यतेच्या ज्ञानात आहेत. त्यांचा हा वैचारिक बदलच डाव्या पक्षाच्या डोळ्यात खुपत होता आणि त्यातूनच त्यांच्यावरील हल्ल्याचे षडयंत्र रचले गेले.
अदम्य इच्छाशक्ती आणि प्रेमाचा आधार
हल्ल्यानंतरचे दिवस अंधारमय होते. रुग्णालयात शुद्धीवर आल्यावर त्यांना दिसले की गुडघ्याखाली काहीच नाही – फक्त एक भयाण पोकळी. “मी माझ्या होणाऱ्या पत्नीला, वनिताला, सर्व वचनांमधून मुक्त करत आहे. तिने माझ्यासारख्या अपंगाशी लग्न करू नये,” असे त्यांनी तिला सांगितले. पण वनिताने ठाम नकार दिला.
जवळपास सहा महिने ते रुग्णालयात होते. नैराश्याने त्यांना ग्रासले होते, पण संघाच्या कार्यकर्त्यांनी आणि वनिताच्या अतूट प्रेमाने त्यांना जगण्याची नवी उमेद दिली. जयपूर फूटच्या मदतीने त्यांनी पुन्हा चालायला शिकले. प्रत्येक पाऊल वेदनांनी भरलेले होते, पण ते थांबले नाहीत. १९९९ मध्ये ते पुन्हा शाळेत शिकवण्यासाठी उभे राहिले आणि आजही ते सामाजिक शास्त्राचे शिक्षक म्हणून कार्यरत आहेत. वनिताशी त्यांचे लग्न झाले आणि त्यांना यमुना भारती नावाची एक मुलगी आहे, जी आज B.Tech करत आहे.
“ज्यांनी हल्ला केला, त्यापैकी काही जण नंतर मला भेटून माफी मागून गेले,” मास्तर सांगतात. “मला त्यांचा राग नाही. दोष त्यांचा नाही, दोष त्यांच्या कम्युनिस्ट विचारसरणीचा आहे, ज्याने त्यांचे डोळे द्वेषाने आंधळे केले होते.”
केरळ: डाव्या हिंसेचे रक्तरंजित वास्तव
सदानंदन मास्तरांची घटना केरळमधील राजकीय हिंसेचे एकमेव उदाहरण नाही. केरळ, विशेषतः कन्नूरसारखा भाग, डाव्या आणि इस्लामी गटांकडून होणाऱ्या राजकीय हत्यांसाठी ओळखला जातो. संघाच्या कार्यकर्त्यांना संपवण्यासाठी एक ठरलेली पद्धत वापरली जाते – आधी सामाजिक बहिष्कार, मग व्यवसायाचे नुकसान आणि शेवटी क्रूर शारीरिक हल्ला.
- सप्टेंबर २०२२: पलक्कडमध्ये RSS नेते एस.के. श्रीनिवासन यांची PFI च्या सदस्यांनी निर्घृण हत्या केली.
- जुलै २०२२: कन्नूरमध्ये RSS कार्यकर्ते जिमनेश यांचा CPI(M) कार्यकर्त्यांनी केलेल्या हल्ल्यात मृत्यू झाला.
- नोव्हेंबर २०२१: पलक्कडमध्ये २६ वर्षीय RSS कार्यकर्ते ए. संजित यांची SDPI च्या कार्यकर्त्यांनी हत्या केली.
अशा अनेक घटनांनी केरळमधील रक्तरंजित राजकारणाचे वास्तव समोर आणले आहे. काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते के. सुधाकरन यांनी तर केरळचे मुख्यमंत्री पिनराई विजयन यांच्यावर १९६९ मध्ये एका RSS कार्यकर्त्याच्या हत्येचा आरोप केला होता, ज्यातून ते साक्षीदारांअभावी सुटले.
वैचारिक संघर्ष: लोकशाहीचा मुखवटा आणि हिंसेचे समर्थन
कम्युनिस्ट पक्ष स्वतःला लोकशाही आणि गरिबांचे कैवारी म्हणवतात, पण त्यांचा इतिहास आणि कृती या दाव्यांच्या अगदी उलट आहे. मार्क्सवादी-लेनिनवादी विचारसरणीत सशस्त्र क्रांती आणि वर्ग-संघर्षाला मध्यवर्ती स्थान आहे. त्यांच्या मते, सत्ताधारी वर्गाला संपवण्यासाठी हिंसा हे एक आवश्यक साधन आहे.
केरळ आणि पश्चिम बंगालमध्ये सत्तेत असताना त्यांनी राजकीय विरोधकांना संपवण्यासाठी हिंसेचाच मार्ग अवलंबला. लोकशाहीचा मुखवटा घालून, लोकशाहीने दिलेले फायदे घेत असतानाच, लोकशाहीच्या मूल्यांना पायदळी तुडवणे हे डाव्या पक्षांचे वैशिष्ट्य राहिले आहे.
एका संघर्षाचे विजयात रूपांतर
एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर होणारी दडपशाही आणि हिंसाचारानंतरही केरळमध्ये संघाचा प्रभाव हळूहळू पण निश्चितपणे वाढत आहे. आज केरळमध्ये सुमारे ५००० संघ शाखा आहेत आणि २०२५ अखेरपर्यंत हा आकडा ८००० पर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे. हे यश म्हणजे सदानंदन मास्तरांसारख्या असंख्य कार्यकर्त्यांनी केलेल्या त्यागाला आणि समर्पणाला दिलेली सलामी आहे.
सदानंदन मास्तरांची राज्यसभेवरील नियुक्ती ही केवळ एका व्यक्तीची निवड नाही. हा त्या प्रत्येक कार्यकर्त्याचा सन्मान आहे, जो वैचारिक द्वेषापुढे झुकला नाही. ही त्या अदम्य भावनेची ओळख आहे, जी सांगते की तुम्ही शरीर तोडू शकता, पण विचार आणि राष्ट्रवादाची चेतना नाही. सदानंदन मास्तरांची गाथा ही द्वेषावर प्रेमाच्या, हिंसेवर धैर्याच्या आणि परकीय विचारसरणीवर भारतीय राष्ट्रवादाच्या विजयाची प्रेरणादायी कथा आहे.
