जागतिक अर्थव्यवस्था अनिश्चिततेच्या भोवऱ्यात गिरक्या घेत फिरते आहे आणि असे काही निर्णायक बदल घडत असतांना दिसून येत आहेत की जे संपूर्ण जगाला हादरवून सोडतील. तरीही ह्या घटना आकार घेत असतांना अगदी शांतपणे, कुठलाही गाजावाजा न करता भारताची अर्थव्यवस्था एक एक पाऊल पुढे चालली आहे. कर आकारणीच्या अस्थिरतेतही अंतरराष्ट्रीय व्यापार चालूच आहे, युक्रेन-रशिया, इस्राइल अरब राष्ट्रे यांची युद्धे, आर्टिफिश्यल इंटेलिजेंस (AI) चा गाजावाजा, संरक्षण व्यवस्थेतील बदलणारी घडी या सगळ्यांमधून जगात शक्तीचे पुनर्संतुलन होत आहे आणि भारत या नव्या युगाचा एक शिल्पकार म्हणून पुढे येत आहे.
अमेरिकेची आर्थिक अडचण: अस्थिरता आणि विश्वासाचा तुटवडा
अमेरिकेच्या ट्रम्प प्रशासनाने औषध आयातीवर लावलेला १००% टेरिफ हा एक आक्रमक निर्णय होता, ज्यामुळे संपूर्ण अर्थव्यवस्थेत $८७ अब्ज डॉलर्सचे नुकसान झाले. यातील $३० अब्ज डॉलर्सचे नुकसान थेट अमेरिकन शेतकऱ्यांना सहन करावे लागले आहे, जे आधीच पुरवठा साखळीतील अडचणी आणि मागणीतील घट यामुळे त्रस्त होते.
संरक्षण खर्च, जो अमेरिकेच्या धोरणात्मक वर्चस्वाचा आधार होता, तोही आता दबावाखाली आहे. जानेवारी ते ऑगस्ट २०२५ दरम्यान, अमेरिकेच्या संरक्षण क्षेत्रात ३५% घट नोंदवली गेली आहे. युद्धं संपत आहे असा नुसताच आभास निर्माण केला तरी आर्थिक जखमा अजूनही ताज्या आहेत.
आर्टिफिश्यल इंटेलिजेंस: आश्वासन की आभास?
PwC, Capgemini, Accenture, IBM, McKinsey यांसारख्या जागतिक सल्लागार कंपन्यांनी AI परिवर्तनाचे नेतृत्व म्हणून आपल्या भूमिका जगापुढे मांडल्या आहेत. या कंपन्या सरकारच्या धोरणांपासून ते कॉर्पोरेट रणनीतीपर्यंत प्रभाव टाकतात. पण अनेक विश्लेषकांचा दावा आहे की Artificial Intelligence चा हा गाजावाजा हा खास तयार केलेला बुडबूडा आहे. मुख्यत: हा मूल्यांकनाच्या फुगवट्यावर आधारित आहे, उपयोगितेवर नव्हे.
Deutsche Bank आणि इतर संस्थांनी AI मधे असलेले नवनवीन प्रश्न आणि त्यामुळे त्याचा वापर किती क्लिष्ट होणार आहे ह्याचे संकेत दिले आहेत. पूर्वी “हॅक न होणारे” मानले गेलेले ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानही आता हॅक करून त्याचा गैरवापर करणारे गुन्हेगार पुढे येऊ लागले आहेत. म्हणजे त्या वरचा भरोसा आता राहू शकणार नाही. AI मॉडेल्स शक्तिशाली असले तरी त्यांची नैतिक गुंतागुंत अधिकच आहे. AI आणि क्रिप्टो यांचे एकत्रीकरण, जे भविष्यासाठी महत्त्वाचे मानले जात होते, ते आता पुनः एकवार तपासले जाणार आहे.
भारताची वेगळी वाटचाल: स्वदेशी नवकल्पना आणि धोरणात्मक स्वतंत्रता
भारताने पश्चिमी सल्लागार कंपन्यांवरील आपल अवलंबून राहणे कमी केल आहे. त्याऐवजी स्वतःचीच बौद्धिक संपदा तयार करण्याचे प्रयत्न सुरू केले आहेत. बिग फोर अकाऊंटिंग कंपन्यांचा फार बोल बाला आहे. आणि भारतात ह्या संस्था आपली मनमानी चालवत आल्या आहेत. त्यात PWC, E&Y, KPMG आणि Deloitte ह्या करोडो रुपये घेऊन भारतीय कंपन्यांच लेखा परीक्षण म्हणजे ऑडिट करतात परंतु त्यातून निर्माण होणारी कुठलीही जबाबदारी अंगावर घेत नाहीत. हजारो कोटींचे फसवणूक, भ्रष्टाचार त्यांच्या परीक्षणा अखेरी नजरेस येतात पण हे हात वर करतात आणि आपली जबाबदारी झटकतात. ह्यावर उपाय म्हणून मोदी सरकारने आपले स्वदेशी ‘बिग फोर’ तयार करण्याचे नियोजन सुरू आहे, ज्यामध्ये धोरण रचना, डेटा सायन्स आणि रणनीतिक सल्ला देणारे भारतीय संशोधक आघाडीवर असतील.
संरक्षण क्षेत्रात, आपले भारतीयांनी विकसित केलेले कावेरी टरबाईन इंजिन आता कार्यक्षमतेच्या अंतिम टप्प्यावर आहे. याचे थ्रस्ट लेवेल ९०kN पर्यंत पोहोचत असून हे तेजस Mk2 फायटर जेटसाठी उपयुक्त ठरणार आहे. एकत्रीकरण आणि चाचणी सुरू असून पुढील ३–४ वर्षांत याचे पहिले उत्पादन अपेक्षित आहे.
भारताचे राष्ट्रीय AI मिशन हे आणखी एक महत्त्वाकांक्षी पाऊल आहे. १ ट्रिलियन पॅरामिटर्स असलेले LLM तयार केले जात आहे, जे जगातील सर्वात व्यापक मॉडेलपैकी एक ठरेल. आठ भारतीय कंपन्या या प्रकल्पात सहभागी असून यासाठी न्यूक्लिअर पॉवर इन्फ्रास्ट्रक्चर तयार केले जात आहे.
डिजिटल स्वावलंबन: Zoho आणि भारतीय प्लॅटफॉर्म्सचा उदय
एंटरप्राइझ टेक क्षेत्रात, Zoho हे एक भारतीय प्लॅटफॉर्म म्हणून Microsoft ला आव्हान देत आहे. गेल्या दशकभरातील यशस्वी कामगिरी आणि जागतिक स्वीकारामुळे Zoho हे भारताच्या डिजिटल क्षमतेचे प्रतीक बनले आहे. आणखी अनेक भारतीय अ‍ॅप्लिकेशन्स विकसित होत असून, वापरावर आधारित अर्थव्यवस्था आता निर्मितीवर आधारित होत आहे. म्हणजे आपण भारतीयांनी देशात निर्माण केलेल्या प्रणाली.
भारताची परराष्ट्र धोरणातील ठाम भूमिका
भारताचे परराष्ट्र धोरण आता स्पष्ट आणि ठाम आहे:
- BRICS, G21 आणि Global South या परिषदांचे आयोजन न्यूयॉर्कमध्ये करून भारताने पश्चिमी प्रभावक्षेत्रातही नेतृत्व सिद्ध केले.
- अमेरिकेच्या कृषी व्यापार दबावाला भारताने स्पष्टपणे नकार दिला, विशेषतः सोयाबीन आणि पशुखाद्य निर्यातीबाबत.
- भारताने Bareilly मधील अस्थिरता निर्माण करण्याच्या प्रयत्नांना ठोस उत्तर दिले, जे कथितपणे सामुदायिक तणाव वाढवण्यासाठी रचले गेले होते.
भारताचा संदेश स्पष्ट आहे: भारताला बाह्य शक्तींनी “फिक्स” करता येणार नाही. उलट, भारताने इतिहासात अनेक साम्राज्यांना “फिक्स” केले आहे—ब्रिटिश, फ्रेंच, पोर्तुगीज आणि स्पॅनिश—आणि आजही बौद्धिक, तांत्रिक आणि राजनैतिक पातळीवर पश्चिमी वर्चस्वाला आव्हान देत आहे.
निष्कर्ष: भूतकाळ, वर्तमान आणि भविष्य यांचे एकत्रीकरण
भारताची वाटचाल ही केवळ मागे पडलेल्यांना गाठण्याची नाही—तर नवीन नियम घडवण्याची आहे. प्राचीन ज्ञान आणि आधुनिक विज्ञान यांचे एकत्रीकरण, जागतिक राजकारणात ठाम भूमिका आणि विविध क्षेत्रांतील स्वदेशी क्षमतांची उभारणी—या सगळ्यांमधून भारत एक मूल्याधिष्ठित आणि टिकाऊ विकास मॉडेल तयार करत आहे.
जगाचे लक्ष भारताकडे आहे. भारताचा हा धोरणात्मक पुनर्जन्म पश्चिमी दृष्टिकोनाला एक प्रभावी पर्याय देतो—जो इतिहासाचा सन्मान करतो, नवकल्पनांना स्वीकारतो आणि सार्वभौमत्वाचे रक्षण करतो.
भविष्य हे केवळ एक गंतव्य नाही—ते त्या राष्ट्राच्या भूतकाळाच्या समजुतीवर आणि वर्तमानाच्या धाडसावर आधारित असते. हेच भारताच्या सध्याच्या वाटचालीवरून सिध्द्ध होत आहे.
– चिंतन मोकाशी
