निर्जला एकादशी, ज्याला भीमसेनी एकादशी म्हणूनही ओळखले जाते, ही वर्षभरात पाळल्या जाणाऱ्या २४ एकादशींपैकी सर्वात पवित्र आणि महत्त्वपूर्ण मानली जाते. हिंदू पंचांगाप्रमाणे निर्जला एकादशी जेष्ठ महिन्याच्या ११ व्या दिवशी येते, जी इंग्रजी कॅलेण्डर नुसार ती सहसा मे किंवा जून महिन्यामध्ये येते.
‘निर्जला’ या शब्दाचा अर्थ ‘पाण्याशिवाय’ असा होतो आणि म्हणूनच या दिवसाचा मुख्य विधी म्हणजे पाण्याचा एक थेंबही न पिता कडक उपवास करणे. एकादशीच्या दिवशी सूर्योदयापासून उपवास सुरू होतो आणि दुसऱ्या दिवशी (द्वादशी) सूर्योदयानंतर समाप्त होतो. या एकादशीचे पालन केल्याने भगवान विष्णूची कृपा प्राप्त होते आणि जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्ती मिळते, असेही म्हटले जाते.
निर्जला एकादशीचे महत्त्व खूप मोठे आहे. ही एकादशी पाळणे हे वर्षभरातील इतर सर्व एकादशी पाळण्यासारखे आहे, असे मानले जाते. हा दिवस भगवान विष्णूला समर्पित आहे आणि असे म्हटले जाते की या व्रताचे पालन केल्याने मनुष्य मोक्ष प्राप्त करू शकतो आणि जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त होऊ शकतो.
पौराणिक कथेनुसार, महाभारतातील योद्धा भीम याने एकदा महर्षी व्यासांना प्रत्येक एकादशीला कठोर उपवास करणे कठीण जात असल्याचे सांगितले होते. तेंव्हा व्यासांनी भीमाला निर्जला एकादशीचे एकच व्रत करण्याचा सल्ला दिला जेणेकरून त्यास सर्व एकादशी केल्याचे पुण्य मिळून मोक्ष प्राप्ती होईल. त्यानुसार भीमाने हे व्रत पाळले होते. तेव्हापासून या एकादशीला भीमसेनी एकादशी असे नाव पडले.
निर्जला एकादशीच्या विधींमध्ये फुले, पंचामृत आणि तुळशीच्या पानांनी भगवान विष्णूची पूजा केली जाते आणि भगवान विष्णूला प्रिय असलेल्या फळे, मिठाई आणि इतर वस्तू अर्पण केल्या जातात. भक्त विष्णु सहस्त्रनाम आणि भगवान विष्णूला समर्पित इतर वैदिक मंत्रांचे पठण देखील करतात.
हिंदू धर्मामध्ये निर्जला एकादशी हा दिवस खूप महत्त्वाचा मानला जातो. या व्रताचे विधिवत पालन केल्यास भगवान विष्णूची कृपा प्राप्त होऊन जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्तता मिळते. आपण सर्वांनी ही एकादशी भक्ती आणि समर्पणाने साजरी करूया आणि भगवान विष्णूचे आशीर्वाद घेऊया.
