एकेकाळी ऊर्जेसाठी आयातीवर अवलंबून असलेल्या भारताने गेल्या दशकात सौरऊर्जेच्या क्षेत्रात अशी काही क्रांती घडवली आहे, की आज संपूर्ण जग चकित झाले आहे. २०१४ मध्ये अवघ्या २.८२ गिगावॅटवर असलेली देशाची सौर क्षमता आज १०० गिगावॅटचा सोनेरी मैलाचा दगड ओलांडून गेली आहे. ही केवळ आकड्यांची किमया नाही, तर आत्मनिर्भर आणि हरित भविष्याकडे टाकलेले एक निर्णायक पाऊल आहे. ‘पी.एम-सूर्य घर’ सारख्या महत्त्वाकांक्षी योजना आणि राज्यांच्या दमदार कामगिरीच्या बळावर, भारत आता ५०० गिगावॅटच्या स्वच्छ ऊर्जा लक्ष्याकडे आत्मविश्वासाने कूच करत आहे.
क्रांतीची गाथा: धोरण आणि दूरदृष्टी
ही सौर क्रांती एका रात्रीत घडलेली नाही. यामागे आहे केंद्र सरकारची दूरदृष्टी आणि धोरणांची प्रभावी अंमलबजावणी. ‘उत्पादन-संलग्न प्रोत्साहन (PLI)’ योजनेने देशांतर्गत सौर उपकरण निर्मितीला अभूतपूर्व बळ दिले. एकेकाळी सौर पॅनेलसाठी चीनवर अवलंबून असलेला भारत, आज स्वतःच्या पायावर उभा आहे. देशाची सौर मॉड्यूल उत्पादन क्षमता २ गिगावॅटवरून थेट ६० गिगावॅटवर पोहोचली आहे. हे ‘आत्मनिर्भर भारता’चे सर्वात तेजस्वी उदाहरण आहे.
दुसरीकडे, ‘पीएम-सूर्य घर’ योजनेने या ऊर्जा क्रांतीला थेट सामान्य माणसाच्या घरापर्यंत पोहोचवले आहे. १ कोटी घरांवर सौर पॅनेल बसवण्याच्या या योजनेमुळे सामान्य नागरिक विजेचा केवळ ‘ग्राहक’ न राहता ‘उत्पादक’ बनत आहे. सरकारी अनुदान आणि सुलभ कर्जांमुळे आज लाखो कुटुंबे वीजबिलाच्या चिंतेतून मुक्त होऊन स्वच्छ ऊर्जेचा वापर करत आहेत. ही खऱ्या अर्थाने ‘जनतेची ऊर्जायात्रा’ ठरली आहे.
राज्यांचे सामर्थ्य – विकासाचे ऊर्जास्त्रोत
देशाची ही सौर भरारी विविध राज्यांच्या खांद्यावर समर्थपणे उभी आहे. प्रत्येक राज्याने आपापल्या सामर्थ्याचा वापर करत या यज्ञात मोलाची आहुती दिली आहे.
- राजस्थान – वाळवंटातील सुवर्णकिरण: विशाल, रखरखीत वाळवंटाला सामर्थ्य बनवत राजस्थान आज देशाचा ‘सोलर हब’ बनला आहे. येथील भाडला सौर पार्क हे जगातील सर्वात मोठ्या प्रकल्पांपैकी एक असून, ते भारताच्या सौर महत्त्वाकांक्षेचे प्रतीक आहे.
- गुजरात – प्रगतीचा हायब्रीड मॉडेल: सौरऊर्जेत नेहमीच आघाडीवर असलेल्या गुजरातने कच्छच्या खावडा येथे जगातील सर्वात मोठा सौर आणि पवन ऊर्जा पार्क उभारून पुन्हा एकदा आपले नेतृत्व सिद्ध केले आहे. ‘सूर्यशक्ति किसान योजने’च्या माध्यमातून शेतीलाही सौरऊर्जेची जोड दिली आहे.
- महाराष्ट्र – शेती आणि उद्योगाचा हरित संगम: महाराष्ट्राने ‘मुख्यमंत्री सौर कृषी पंप’ आणि ‘सौर कृषी वाहिनी’ योजनांद्वारे लाखो शेतकऱ्यांना दिवसा सिंचनासाठी वीज उपलब्ध करून दिली आहे. यामुळे शेतीचा खर्च कमी झाला असून, राज्याच्या औद्योगिक विकासालाही हरित ऊर्जेचे पाठबळ मिळत आहे.
- तमिळनाडू – दक्षिणेतील ऊर्जापर्व: सौरऊर्जेच्या सुरुवातीच्या काळातच मोठी पावले उचलणाऱ्या तमिळनाडूने १० गिगावॅटचा टप्पा गाठला आहे. येथील कामुथी सौर प्रकल्प आणि ग्राहक-केंद्रित धोरणांमुळे राज्याने विकेंद्रित ऊर्जा निर्मितीमध्ये मोठे यश मिळवले आहे.
५०० गिगावॅटचे ‘पंचामृत’ ध्येय
भारताची महत्त्वाकांक्षा इथेच थांबत नाही. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी जाहीर केलेले ‘पंचामृत’ ध्येय हे भारताला जागतिक स्वच्छ ऊर्जा नेतृत्वाच्या अग्रस्थानी नेणारे आहे. २०३० पर्यंत ५०० गिगावॅट जीवाश्म-इंधन विरहित ऊर्जा क्षमता निर्माण करण्याचे लक्ष्य ठेवण्यात आले आहे. हे लक्ष्य केवळ ऊर्जा आत्मनिर्भरतेचे नाही, तर भारताला एक जागतिक ‘ऊर्जा महाशक्ती’ म्हणून स्थापित करण्याचे आहे.
सौर आणि पवन ऊर्जा भारताच्या नव्या आर्थिक सामर्थ्याचा स्रोत बनत असून, ही हरित ऊर्जा क्रांती कोट्यवधी भारतीयांचे जीवन प्रकाशमान करत आहे. हा केवळ एक ऊर्जेचा बदल नाही, तर नव्या, तेजस्वी आणि आत्मनिर्भर भारताचा सूर्योदय आहे.
