अयोध्येतील श्री राम मंदिराच्या शिखरावर ‘धर्मध्वज’ फडकवण्याचा क्षण केवळ एक धार्मिक विधी नसून, तो आधुनिक भारताच्या सांस्कृतिक चेतनेच्या पुनरुत्थानाची एक शक्तिशाली आणि ऐतिहासिक घोषणा आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे सरसंघचालक डॉ. मोहन भागवत यांच्या उपस्थितीत संपन्न झालेला हा सोहळा, शतकानुशतके चाललेल्या भक्तीची परिणती आणि ‘धर्म राज्या’च्या स्थापनेचे एक भव्य प्रतीक ठरला.
आध्यात्मिक सामर्थ्य आणि शुभ मुहूर्ताचे बंधन
हा ऐतिहासिक क्षण विवाह पंचमीच्या (प्रभू श्री राम आणि सीता यांच्या विवाहाचा दिवस) शुभ मुहूर्तावर आणि अत्यंत पवित्र मानल्या जाणाऱ्या अभिजीत मुहूर्तात (सकाळी ११:४५ ते १२:३०) पार पडला. या मुहूर्तामुळे प्रत्येक विधीला आध्यात्मिक सामर्थ्य प्राप्त झाले. सोहळ्यापूर्वी झालेले वैदिक विधी, शरयू नदीतून ५०१ महिलांनी आणलेल्या जलाची कलश यात्रा आणि संपूर्ण संकुलातील विशेष प्रार्थना, यामुळे या घटनेला एक दैवी अधिष्ठान लाभले.
प्रतिकात्मक बांधणी आणि भव्य रचना
या धर्मध्वजाची रचना अत्यंत वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.
- भव्यता: २२ फूट x ११ फूट माप आणि अंदाजे ११ किलोग्रॅम वजनाचा हा ध्वज मंदिराच्या १६१ फूट शिखरावर उभारलेल्या ४२ फुटांच्या ध्वजस्तंभावर, सुमारे २०५ फूट उंचीवर फडकत आहे.
- सामर्थ्य: कर्णावती (अहमदाबाद) येथे खास पॅराशूट दर्जाच्या वस्त्रापासून तो तयार करण्यात आला आहे, ज्यामुळे तो ताशी २०० किलोमीटर वेगाने येणाऱ्या वाऱ्याचाही सामना करू शकतो.
- रंग आणि अर्थ: भगवा (केशरी) रंग हिंदू धर्मातील त्याग, शौर्य, भक्ती आणि आध्यात्मिक महत्त्वाकांक्षेची ज्योत दर्शवतो.
ध्वजावरील तीन पवित्र चिन्हे आणि सखोल अर्थ
या ध्वजावर तीन अत्यंत पवित्र चिन्हे आहेत, जी भारतीय संस्कृतीचे मूळ दर्शवतात:
- ॐ (ओम्): हे विश्वव्यापी वैश्विक कंपन दर्शवते, जो सर्व निर्मितीचा मूळ नाद आणि स्रोत मानला जातो.
- सूर्य (Sun): हे चिन्ह केवळ प्रकाश नव्हे, तर प्रभू रामाचा सौर वंश (सूर्यवंशी), शक्ती, तेज आणि चिरंतन सत्य याची आठवण करून देते.
- कोविदार वृक्ष (Ko ViDar): वाल्मिकी रामायणात या वृक्षाचा उल्लेख अयोध्या नगरीचा राजवृक्ष म्हणून आढळतो. तो जीवन, मूळ, रघुकुलाची राजघराण्याची परंपरा आणि धर्माची निरंतरता यांचे प्रतीक आहे. वाल्मिकी रामायणातील (अयोध्या काण्ड, सर्ग ८४, श्लोक ३) उल्लेख या ऐतिहासिक जोडणीची पुष्टी करतो.
सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व
हिंदू तत्त्वज्ञान आणि परंपरेनुसार, मंदिराच्या शिखरावर ध्वज फडकवणे हे केवळ सजावट नाही; हे वैश्विक सुव्यवस्था आणि धर्माच्या सार्वभौमत्वाचे प्रतीक आहे.
- मंदिराचे ‘पूर्णत्व’: ध्वज फडकवल्यानंतर, ते स्थान पवित्र ऊर्जेचे केंद्र बनते आणि देवतेची उपस्थिती पूर्णपणे स्थापित झाल्याचे सूचित करते. मंदिर केवळ वास्तू न राहता, ‘धर्म राज्या’चा दीपस्तंभ बनते.
- सनातन मुळांशी जोडणी: कोविदार वृक्ष, ‘ॐ’ आणि ‘सूर्य’ यांच्या माध्यमातून, आधुनिक भारताला त्याच्या सनातन मुळांशी जाणीवपूर्वक जोडले गेले आहे. हे त्रेता युगातील प्रतीकाला कलियुगात पुनरुज्जीवित करत, आध्यात्मिक आदर्शांना वर्तमानात स्थान असल्याचे दर्शवते.
आधुनिक भारतासाठी संदेश: सांस्कृतिक ‘स्व’चा पुनर्जागरण
पंतप्रधान मोदींनी या क्षणाला “भारतीय संस्कृतीच्या पुनर्जागरणाचा ध्वज” असे संबोधले. त्यांच्या मते, या कृतीतून हा स्पष्ट संदेश जातो की, वारसा म्हणजे केवळ भूतकाळातील अवशेष नाही, तर ती एक जिवंत आणि प्रेरक शक्ती आहे. राममंदिर केवळ राजकीय किंवा पर्यटन प्रकल्प नाही, तर ते आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक पुनरुत्थानाचे केंद्र आहे.
सरसंघचालक डॉ. मोहन भागवत यांनी ध्वजाच्या या प्रतीकात्मक अर्थाचे महत्त्व भारताच्या ‘स्वत्व’ या संकल्पनेशी जोडले.
वृक्षाः सत्पुरुषाः इव (“वृक्ष सत्पुरुषांसारखे असतात”)
या संस्कृत सुभाषिताचा संदर्भ देत त्यांनी कोविदार वृक्षाचे उदाहरण दिले. ज्याप्रमाणे हा वृक्ष निस्वार्थपणे इतरांना सावली आणि फळे देतो, त्याचप्रमाणे प्रतिकूल परिस्थितीतही धर्माच्या मार्गावर ठाम राहून ज्ञान, आश्रय आणि सकारात्मक परिणाम सर्वांशी वाटून घेणाऱ्या एका राष्ट्राचे (देशाचे) निर्माण करण्याचे आवाहन डॉ. भागवत यांनी केले.
२५ नोव्हेंबर रोजी फडकवलेला हा ‘धर्म ध्वज’ केवळ कापडाचा तुकडा नाही. तो एका सभ्यतेच्या (civilisation) सांस्कृतिक पुनरुज्जीवनाची आणि अधर्मावर मिळवलेल्या विजयाची घोषणा आहे. हा भगवा ध्वज मंदिराच्या सुवर्ण शिखरावर उंच फडकत असताना, तो नूतनीकृत ‘राम राज्या’चे वचन घोषित करत आहे—जे नीतिमानता, त्याग, भक्ती आणि हजारो वर्षांच्या संकटातून तावून सुलाखून निघालेल्या संस्कृतीच्या अखंड निरंतरतेमध्ये रुजलेले आहे. अयोध्या या क्षणातून आपला धार्मिक वारसाच नव्हे, तर आधुनिक जगातही धर्म आपला मार्ग आखत राहील हे सिद्ध करत आहे.
